Uczone etymologie ludowe

Wielki Tydzień. Ksiądz profesor Andrzej Draguła publikuje w Więzi rozważania rekolekcyjne. Przytacza też pewną interpretację św. Augustyna, wiążącą się ze sceną namaszczenia nóg Jezusa w Betanii przez kobietę / nierządnicę / Marię / Marię Magdalenę.


Św. Augustyn w kazaniu 50 na Ewangelię wg św. Jana wyprowadza grecki przymiotnik pistikés (łac. pisticus) tłumaczony jako „czysty” od rzeczownika pistis, czyli wiara. „Wiara po grecku pistis się nazywa” – zauważa Augustyn. Niektóre współczesne słowniki odrzucają tę etymologię, ale trudno nie zauważyć między oboma wyrazami przynajmniej fonicznego podobieństwa. Od pistis blisko do pistékes. Aby uzasadnić swoją interpretację, Augustyn przytacza słowa św. Pawła: „Sprawiedliwy z wiary żyje” (Rz 1, 17). Maria wyznała wiarę, czyniąc to, co było sprawiedliwe. „Chciałeś wypełnić sprawiedliwość” – zwraca się Augustyn do swego słuchacza. Naśladuj gest Marii z Betanii: „Namaszczaj nogi Jezusa; żyjąc dobrze, idź śladami Pana. Ocieraj włosami; jeśli masz coś zbędnego, daj ubogim, a otarłeś nogi Pana; włosy bowiem zdają się być czymś niepotrzebnym dla ciała. Wierzysz, masz sposobność uczynić coś z tym, czego masz w nadmiarze; dla ciebie jest to zbędne, dla nóg Pana konieczne. Może na ziemi nogi Pana są w potrzebie. O czym bowiem, jak nie o swoich członkach Pan przy końcu powie: «Coście uczynili jednemu z Moich najmniejszych, mnie uczyniliście». Użyliście na coś tego, czego wam zbywało, ale nogom Moim wyświadczyliście przysługę”.

Blisko — to bardzo dobre ujęcie. Nie miał racji Augustyn jako filolog, ale zaszczepił wątpliwość czytelnikom swych rozważań. Wątpliwość skłaniającą do wgłębienia się w treść, budowę słów.
Bliskość brzmieniowa nie zawsze wynika ze wspólnej etymologii. Nie zawsze są to zbieżności zupełnie przypadkowe, jak między słowiańskim, więc polskim utopić i grecką z pochodzenie Utopią, przez św. Tomasza Morusa upowszechnioną, a przez Wisławę Szymborską zestawioną w przewrotnie proste, lecz intelektualnie finezyjne pytanie.

Zbieżności więc, zwanych przez uczonych etymologią ludową, nie trzeba lekceważyć. Mimo że przymiotnik ludowa w tej nazwie to przeciwieństwo uczonej, sprawdzonej, prawdziwej. Naiwna, prostacka. A jednak

XV-wieczny manuskrypt z Walijskiej Biblioteki Narodowej za
https://en.wikipedia.org/wiki/Anointing_of_Jesus