Cel: zbierać i opisywać gwarę, zapisać życie i kulturę mieszkańców gminy Krzeszowice (i okolic) przed odejściem w niebyt. Nie opis egzotycznego ludu przez „panów”, ale działanie oddolne, z pomocą ciekawego lokalnych słów uczonego.
Mówiliśmy, że ducka to nie po prostu ‘koszyk’. Trzeba spróbować opisać, czym się różni od zwykłego koszyka. Albo wyciągnąć z szopy na światło dzienne i zrobić zdjęcie. Otrzepać z kurzu i pokazać, jak się nosiło duckę na plecach.
Tabelka do pobrania i uzupełniania.
Zachęcam do przysyłania materiałów gwarowych: godkakrzeszowice@gmail.com
Relacja zdjęciowa na Facebooku
Praca domowa
Z czasopisma Prace Filologiczne sprzed 120 lat wyciąłem słowniczek (można go ściągnąć) ze słówkami zanotowanymi przez pana W. Prackiego. Czy jego opisy znaczeń są poprawne? Czy w Waszej miejscowości dane słowa były znane? Wszelkie potwierdzenia, zaprzeczenia i komentarze mile widziane.
Fragment słownika W. Prackiego
W. Pracki 1895, Przyczynek do słownictwa ludowego okolic Krakowa
Skróty nazw miejscowości
B = Bachowice Li = Libiąż
Ba = Baczyn M = Mników
Ch = Chełmek Mor = Morawica
Cz = Czerna Mł = Młoszowa
Ć = Ciężkowice My = Myślachowice
D = Dubie N = Nielepice
Fi = Filipowice Re = Regulice
g = wyraz górniczy Ru = Rudno
Jaw = Jaworzno T = Tenczynek
Krz = Krzeszowice Trz = Trzebinia
L = Luszowice Zl = Zalas
Ambus, żelazo rozpalone, które szewcy kładą w wosk czarny i tym buty pocierają. Krz.
babka, garnek. ,,Zwący jak rozbita babka“. Ba.
bagniac, świnie bagno (ledum palustre. L.). Jaw.
bajakowaty, gruby. „Dąb bajakowaty ścieni”. N.
bałuszyć; przeszkadzać, mruczeć. „Dziecka bałuszą“. T.
barańcuch, trzmielina. Ba.
bląk, zagięcie. „Hań na tym błąku rzeki“. M.
błona, galerka w szybach, na której górnicy odpoczywają, g. Jaw.
bobownik, glon przy źródłach. Krz. bondziorka, kaftan tandetny. Ru.
braci, brat. 2 pp. braeiego. Dałem braciemu ziemniaków. M,
brzym, modrzew. Balin.
bukowiec, borówka (czarne jagody). B.
byłek, miejsce głębsze w wodnie, doiek. Ba. „Na byłku zlanazłem pstrąga“.
bzdycyć, gniewać, grymasić. „Cegoj sie panna bzdycy?“ Krz.
carga, klepka u koła wodnego. Krz.
cieciora, roślina (coronilla varia L.). Ba.
cieluch, byk. Ru.
ciemko, ciemno.
cieplica, źródło z ciepłą wodą. Krz.
cioska, mała siekierka. Ba.
ciracz, kij przy żarnach. M.
ciućmok, smoluch, brudas. B. „Wzionem takiego ciućmoka“.
ciuremka, czeremcha. Krz.
cuchać, rwać, skubać, drapać, „Pocuchał mie za łeb“. Ru.
cudzić, trzeć, wycierać. Ru. „Leleń cudzi rogi o świerka“
cułka, onuczka. Krz.
cupkać, szturchać, popychać. Krz.
cyrzyć telegrafować, dawać sygnał drugiej stacji. B. „Cekam cekam, az ton pan zacon cyrzyć*4.
cywić, gnić, „Nasienie tak wycywiało“. Krz.
czichý, wołanie na konie w lewo. Krz.
czyrliwy, robaczywy. Krz.
ćmokiem, pociemku. „Ćmokiem posed do łasa“, B.
ćwikła, cwikla, część koszuli pod pachami. L.
dłużyca, drzewo długie (langholz). Krz.
duclák, gołąb mniejszy (columba oenas.) Krz.
dwoiścina, drzewo rosohate, dwukonarowe. Krz.
dziedzic, drzewo nasienne. Nasiennik. „Pozostawili po lesie ino same dziedzice.“ M.
dzięgwa, buła, narost. ,,Hańta sosna miała dzięgwe”. Krz.
dziubrys, łotr, gałgan. „Ty dziubrysie, grylu!” Krz.
dziurawiec, dziewczyna „Ma ta Pán Bóg u mie śtyry dziurawce i dwa ogóny“ (krowy). B.
fucha, potrawa z wody i mąki. Krz.
gadówka, gadówa, grzyb niejadalny. B.
gaj, drzewo. „Na gaja wlaze. Cosik śeeno gaja. Sedem gajamy, aze leśny wyleci“. B.
garusy napój z owoców. Krz.
garuz, kupy gałęzi, śmiecia. Krz.
gawiedź, bydło, drób. B.
gąza, u wozu na luszniach żelazka, łączące kłonice. Krz.
gizd, 1) nieporządek, np. gałęzie, wióry, bezładnie rozrzucone. „Narobił gizdu takiego!“ Krz. 2) brudas, brzydal.,, Moje małe gizdy szły sie kąpać.” M.
gnatt zdr. gnatek, pniak, klocek. Krz.
gobić nagobić, giąć. „Ónego trudno nagobić“. B.
gorko, gorąco. My.
gość, choroba u dzieci. Ch.
graniatka, butelka czworograniasta. Krz.
grępa, błoto na łące, bagno. Mor.
grubelák, człowiek gruby, nieokrzesany. Mor. ,,A cy ja chce takiego grubeláka“.
gruch, hałas. „Psy zrobiły gruch na polu“. Ba.
gryl, nazwa pogardliwa mieszczan. Krz.
gudziu! wołanie na świnie. Po.
guzy. kusy, obdarty. „Wcora byłaś, jak kwiat róży, dziś wyglądás jak pies guzy“. (Z pieśni weselnej). Mor.