Eskulapiusz, czyli Eskulap (ten od węża Eskulapa). Bogiem, herosem, lekarzem? Tak o nim pisał Sebastian Girtler w roku 1822:

A kim był Sebastian Girtler?

Wybitna postać — uczony czynny w służbie Uniwersytetu i Krakowa.
Biogram na stronach Katedry Historii Medycyny Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego: https://khm.cm-uj.krakow.pl/sylwetki-historykow-medycyny/sebastian-girtler/
Biogram w internetowym PSB (Polskim słowniku biograficznym): https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/sebastian-girtler
Biogram w Poczcie krakowskim, bo jako senator prezydujący zawiadywał Miastem: https://www.poczetkrakowski.pl/tomy/show_article,sebastian-girtler-1039.html

Sebastian Girtler. Grafika Józefa Sonnata (Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. NI 6828) [Poczet krakowski]

W uniwersyteckiej kolegiacie św. Anny znajduje się obok sarkofagu św. prof. Jana Kantego poświęcone Sebastianowi Gitlerowi epitafium:

SEBASTYAN GIRTLER Filozofii i medycyny doktór
w Uniwersytecie Jagiellońskim
professor, dziekan, rektor
Towarzystwa Naukowego
prezes senator
Rzeczypospolitej Krakowskiej
*1767†1833
ku pamiątce wieloletnich usług w zawodzie urzędowania i nauczycielstwa publicznego położonych pomnik ten w żalu pogrążone dzieci najlepszemu poświęcają ojcu

Czyli Eskulapowi (Eskulapiuszowi) pomnik (coś, dzięki czemu się o kimś pomni, pamięta) wystawił wnuk, a Girtlerowi dzieci.

Kto umierał 19 września 1565 jako poeta optimus Reipublicae Wratislaviensis — najlepszy poeta Rzeczypospolitej Wrocławskiej?
Dla ułatwienia dodam, że jest autorem pisanego 9 lat poematu o Sobótce, będącego apoteozą Śląska.
Nie ma biogramu w polskiej ani śląskiej Wikipedii.
Tak, Franz Faber (Kökritz) z Otmuchowa.

Obserwacje uogólniane od roku 1995 pozwoliły na sformułowanie prawa, które mówi, że jeśli Czesak (ten Czesak) nie znał jakiegoś słowa, to ono natychmiast zacznie się mu pojawiać w masowych ilościach w czytanych tekstach, w żywej mowie jego najbliższych, na szyldach i w środkach masowego przekazu, aby frustrować wspomnianego osobnika dowodami, iż nie zna on polszczyzny, a na dodatek jest nieuważny. I to się sprawdza.

Najnowszy przykład

Przeczytałem właśnie definicję bezy Pawłowej w Dobrym słowniku (nie ja ją, rzecz jasna, pisałem).

Następnego dnia wszedłem beztrosko do cukierni, aby kupić rodzinie jakiś deserek. I co? Ja się jeszcze pytam. Oczywiście.

Oczywiście zapis beza Pavlova to przejaw braku szacunku wobec polszczyzny i rozumu, także własnego. Dobry słownik objaśnia w poradzie poprawnościowej, że to powinna być beza „Pawłowa” albo beza Pawłowej, choć ludzie jedzą też pavlovę:

Można po kroju pisma rozpoznać, który to z portali takie coś na głównej stronie opublikował.

W Słowniku języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego między ROZPIERANIE a ROZPIERŚCIENIAĆ nie ma żadnego hasła. Może to nie całkiem słusznie? Słownik nie powinien pomijać istnienia słów. W Słowniku współczesnego języka polskiego pod red. Bogusława Dunaja (1996) słowo rozpierducha się znajduje, lecz z kwalifikatorem wulg., czyli: WULGARNE.

Wiem, że stylistyka polszczyzny naintelektualizowanej zmienia się szybko i radykalnie. Mimo to wciąż miałem przekonanie, że w działach kulturalnych mediów ogólnopolskich słów wulgarnych w komentarzach, a nie w cytatach z subwersywnych (za przeproszeniem) dzieł sztuki czytać nie będę. Naiwny jestem i stary. Co skonstatowawszy, nie kasuję tego, co napisałem, ale właśnie publikuję. Razi mnie to i komunikuję to, żeby się ktoś bezczelnie nie tłumaczył, że takie słowo z pewnością nikogo nie razi. Dlaczego w zamierzchłej przeszłości uznano to słowo za wulgarne? Dlatego, że rdzenne pierd związane jest ze sferą genitalną i wydalniczą, o której się nie wypowiadano publicznie, czyli w towarzystwie, chyba że się było prostakiem, grubianinem, plebejuszem lub obleśnym gorszycielem. Przyrostek uch(a) ekspresywny.
Ale to też się zmienia, czasem na lepsze, czasem jakby na głupsze i ostentacyjne. Nadmiar tabu i pruderii zapewne jest niezdrowy, lecz zastępowanie ich udawanym ekshibicjonizmem śmieszy tak samo jak dawni i nowsi Młodziakowie.

To, co dziś wywołuje zdziwienie, niesmak, oburzenie (a może nie wywołuje), zwała prasa (jaki był IKC) liberalna (?) wesołą przygodą.

IKC, marzec 1928

Miał takową także aktor Igo Sym, amant, konfident gestapo, zastrzelony w 1941 r. po wyroku Wojskowego Sądu Specjalnego ZWZ. To nie była wesoła przygoda.

Zapełniła jedną z fejsbukowych nisz krótka, acz burzliwa debata, w której jednym z tematów była sprawa obraźliwości określenia Hanys, mającego oznaczać (rodowitego) mieszkańca Górnego Śląska.

Nie mnie sądzić o odczuciach Górnoślązaków, jeśli coś czynię w tym zakresie, to zwykle jest to podawanie przykładów tekstów, świadectw, opisów. Dotychczas znałem jedną osobę, która miano Hanys wzięła za swój nick internetowy (pozdrawiam!). To afirmacja ponad uszczypliwościami, a może i innymi uczuciami, które żywili na/przezywający tak Ślązaków.

Okazuje się, że w leksykonie wydanym przez IBL PAN, a zbierającym informacje o uczestnikach drugiego obiegu wydawniczego, znajdziemy też Hanysa — Andrzeja Rocznioka.

Warszawa 1995

Czy sam sobie wybrał takie miano, czy było częściej używane, czy doraźnie, czy nadali mu je warszawiacy — nie wiadomo. Ale fakt jest.

Taki oto casus. Nieco chaotycznie i osobiście pisze o A. Rocznioku Aleksander Lubina w serwisie Wachtyrz.eu.

Nie ukaże się już więcej kwartalnik Fabryka Silesia?
Redaktor Krzysztof Karwat podał się do dymisji, a w swym liście szerzej, stylistycznie barwnie pisze o okolicznościach tej decyzji.

Tekst opublikował portal Wachtyrz.eu, którego nachwalić się nie mogę.

I ja miałem zaszczyt rozmawiać z Redaktorami Lewandowskim i Karwatem oraz opublikować w Fabryce teksty, które moje przemyślenia poddawały pod osąd publiczny w tym zacnym i ciekawym piśmie.
Czy czas czasopism, nie tylko papierowych, się kończy? Nie można planować rok naprzód, bo wszystko faluje i drga, z dołu do góry, z góry na dół w rytmie społecznościowych migawek?
A może prowadzenie czasopisma kulturalnego, ambitnego, zarówno sto lat temu, jak i dziś to zabawa droga, wymagająca hojnego sponsora albo własnego majątku — jak to było z Wisłą, zrazu miesięcznikiem geograficzno-etnograficznym, wydawanym przez bogatego Jana Karłowicza?

Żeby była atrakcyjna treść, ktoś musi ją zdobyć, przetworzyć, opublikować.

W przeciwnym razie zachwianie się podstaw finansowych wynika z jednej decyzji gremium przyznającego dotacje Ministerstwa — vide Dwutygodnik (chyba się usieciowił nieco) i Zeszyty Literackie (co z nimi?).
Koniec (?) „Fabryki” to nie finis Silesiae. I szlus.

Rainer Zenz

Co to za zagadka? Trochę jak burak, trochę jak rzepa, pomarańczowe nieco. Można było to piec na blasze pieca. Robią z tego zupę. Pyszne. Jedni podobno uprawiają, a inni mówią, że to zjawisko z odległych, niemal mitycznych czasów, do których nie wszyscy chcą wracać pamięcią. Kto z Czytelników kojarzy to pożywne warzywo, choć wymagające, jak pisał ksiądz Kluk, dobrych żołądków?

http://uciotalki.blogspot.com/2016/01/korpiel-co-to-jest-i-dlaczego-trzeba-go.html

W Małopolsce zwą tę roślinę:

  1. korpiele
  2. kwaki (kwacki)
  3. kłaki

Nazwa ogólnopolska — brukiew — może być myląca, bo niektórzy tak nazywali buraki cukrowe i pastewne też. Zresztą brukiew też podobno istniała nie w jednej odmianie.
Wielu mieszkańców naszej części świata zbrzydziło ją sobie, bowiem podgniłą lub podmarzniętą brukiew „serwowano” w obozach koncentracyjnych jako składnik zupy. Dziś nad złymi wspomnieniami górę bierze ciekawość, bo są i tacy, którzy na wspomnienie rozpływają się w błogim uśmiechu:

jeden ze smaków dzieciństwa, pieczone plastry na blasze pieca…;-) (T.P)
https://www.facebook.com/potrawy.regionalne/?tn-str=k%2AF

Gdzie kupić? Gdzie zjeść? Jak zjeść? Ja jadłem parę lat temu w powiecie suskim. Przepyszne to było. Frykas, a nie zapychacz żołądka w czasach nieurodzaju na zboże.
Jestem otwarty na propozycje, a przy okazji wrzucam przepis sprzed 170 lat.

https://dbs.bh.org.il/image/arthur-kochmann-gleiwitz-silesia-poland-1930s

Wydawać by się mogło, że taka persona i takie wydarzenie nie zostało nigdzie zanotowane, a jeśli i owszem, to dokumenty spłonęły, świadkowie zapomnieli, wyparli lub zginęli. A jednak jakoś trwa pamięć o Arthurze Kochmannie z Gliwic.

Nie zainteresowałbym się tą postacią, niczego bym się nie dowiedział, gdyby w zupełnie innej publikacji, obecnej w Sieci, nie było przypisanego Kochmannowi wspomnienia o tym, że podczas narodowościowych sporów, polemik, przekonywań, przekomarzań i przemocy propolscy propagandziści poznańscy do swych górnośląskich polskich pobratymców przemawiali po niemiecku:

It has been raised that Upper Silesians speak a dialect of Polish. This consists of a mixture of German and Polish. In the electoral campaigns just past it became evident that Poles from Greater Poland [Wielkopolska – the Polish heartlands] and our Upper Silesian Poles cannot even communicate. Thus it became necessary for agitators from Greater Poland to address voters using the German language. They had to use the German language to communicate with Poles! And yet they make the claim that Upper Silesians belongs to Greater Poland and to the Polish nation. (Peter Fraenkel, Susanne and the Nazis, 2011, s. 29)

Nie spotkałem się nigdzie indziej z takim świadectwem. Intrygujące, czy to Wahrheit, czy Dichtung. Byłoby jednak ciekawym socjolingwistycznym przyczynkiem do kwestii międzyregionalnej komunikacji.

Los Arthura Kochmanna, w dziwnym sprzężeniu z włoskimi faszystami, pokrótce opisano poniżej.

Staat und Synagoge

O Arthurze Kochmannie, honorowym obywatelu Gleiwitz, tu i ówdzie po polsku napisano. W Wyborczej Leszek Jodliński podał (na jakiej podstawie?), że wywieziono go do Auschwitz w lutym 1943 (Pan Bernheim z Gliwic idzie na wojnę z III Rzeszą).

O języku Górnoślązaków wciąż pisze się i mówi dziwne i dowolne rzeczy oraz opowiada o nim jako o czymś śmiesznym lub o egzotycznej ciekawostce, więc przez wiek cały nic się nie zmieniło.

Wpis ten nie ma i nie może mieć puenty. Los człowieka i los zbiorowości w wieku XX na Górnym Śląsku i w większej części Europy zależał od złych ludzi. Opowieść o Susanne kończy się słowami: „But Kochmann has no grave”.

Nie mogłem być wśród Lachów w Szczyrzycu, bo byłem wśród Górali w Maniowach.

Wszystkich zachęcam do powędrowania po gminie Jodłownik (powiat limanowski) i spotkania się z niepowtarzalną atmosferą miejscowości słynnej z cysterskiego klasztoru.