by ·Możliwość komentowania Serce nie chłopiec została wyłączona

W Wyczesanych rozmowach pojawiło się serce, siedlisko uczuć, zwłaszcza miłości. Impuls dała historia Ołeksandra i Wiktorii. Opowiedział o tym 20 czerwca 2021 r. Teleexpress (7:10) i przytoczył słowa „wieszcza Mickiewicza”: Serce nie sługa, nie zna, co to pany, i nie da się przemocą okuwać w kajdany.

Pierwszy był Jan Nepomucen Kamiński

Mickiewicz cytował popularny wówczas hit — śpiew z opery Jana Nepomucena Kamińskiego „Zábobon, czyli Krakowiácy i Górále. Zábawka dramatyczná ze śpiéwkami” (1821), muzykę napisał Karol Kurpiński. Rozmawialiśmy o tym w Wyczesanych rozmowach:

Wyczesane rozmowy. Radio Kraków, 24.06.2021

Serce nie chłopiec

Ale jeszcze wcześniej inny był skład wyrazowy powiedzonka. W dawnych czasach sługa to chłopiec, służąca to dziewka, ale ponieważ miłość zazwyczaj dopadała młodych, to żeby nie determinować niczego, zamienił chyba Kamiński właśnie słowo chłopiec na sługa, wyraz dwurodzajowy — mógł być mój sługa, mogła być moja sługa (nie tylko służka czy służąca).

Polak nie sługa!

Przeróbka patriotyczna z okazji powstania listopadowego na dłużej zagościła w pamięci rodaków, ale też już chyba wywietrzała. O pamięć dba Biblioteka Polskiej Piosenki. Pozytywiści nie przesadzali z liczbą zwrotek:

Megalomania i tromtadracja

Te rażące samochwalstwem zwrotki to chyba te:

Niemiec łakomy na złoto i srebro
I politycznie kradnie cudze dobro –
Moskal byle miał dziegciu do sytości,
Sam tylko Polak wzdycha do wolności.

Anglik w przemyśle zatopiony cały,
W nim szuka chluby i swej własnej chwały,
Francuz wydaje dzieła o miłości,
Sam tylko Polak wzdycha do wolności.

Sułtan turecki wzdycha do seraju,
Wszedłszy do niego, myśli, że jest w raju.
Węgier do wina, a Włoch do gnuśności,
Sam tylko Polak wzdycha do wolności.

Prusak zdradliwy nikomu nie ufa,
Bitny Szwed uległ i swych królów słucha,
Hiszpan oddany cały pobożności,
Sam tylko Polak wzdycha do wolności

O co chodzi z tym dziegciem? Wolność i miłość. Maksymalizować bez przesady.

by ·Możliwość komentowania Gwara babiogórska została wyłączona

To tylko sygnał do dalszych przemyśleń. Nie zawsze region etnograficzny pokrywa się z regionem językowym. W Beskidach, na Pogórzu mamy wiele systemów gwarowych i grup etnograficznych. Pewne zjawiska gwarowe są szersze niż region, inne ograniczają się do jednej miejscowości (a niektóre są przecież bardzo rozciągnięte i rozdrobnione, jak potężna Zawoja). Podobnie z kolorem i krojem, a jeszcze bardziej zdobieniem elementów tradycyjnego stroju.

Grupa śpiewacza Juzyna. Zawoja, 19.06.2021. Podbabiogórskie Posiady

Gdyby więc miał powstać słownik gwary babiogórskiej, to nie miałbym jasności, o którą konkretnie gwarę idzie. Znowu bowiem zróżnicowanie słownikowe (różne nazwy na to samo, występowanie określonych wyrazów w jednym miejscu, a innych gdzie indziej) nie towarzyszy w systemowy sposób różnicom fonetycznym i wspomnianym wyżej etnograficznym.

by ·Możliwość komentowania Nowa Biała na Spiszu została wyłączona

Zacznijmy od linku do wsparcia dla poszkodowanych w pożarze: https://zrzutka.pl/duuwaw/wplac

Jak przekazać pomoc pogorzelcom z Nowej Białej

Nowa Biała jest w powiecie nowotarskim i w gminie Nowy Targ. Mimo to nie jest to miejscowość podhalańska, lecz spiska. Przez kilka wieków należała do Królestwa Węgierskiego, co pozostawiło wiele śladów — nie tylko w zabudowie, ale także na przykład w sposobach zarządzania lasami, gdzie istotną rolą jest urbar.

by ·Możliwość komentowania Traktorek własnej produkcji została wyłączona

Język polski w terenie żyje i ma się bardzo dobrze. Dowodem na to są liczne nowe słowa i nowe konstrukcje wyrazowe. A nowe konstrukcje techniczne dowodzą niezłomności kreatywnego ducha Narodu.

Autorstwa Panek – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19153523

Proszę wpisywać! Wpisujta!

https://forms.gle/67sPns4zZrNt7uqj9

by ·Możliwość komentowania Quiz podhalański w Gazecie Wyborczej została wyłączona

Magazyn „Słówka” pokazuje nam, że w Polsce język nie jest jeden i standardowy. Właśnie się pojawił quiz podhalański, który komentuje Bartłomiej Kuraś, autor dialogujący ze swoją góralską tożsamością.

Życzę kurrraśnego śpasu

A mówi się cepr czy ceper? Oto link do testu Gazety Wyborczej. Kto chce zrobić, niechaj kliknie i robi.

A jak ja się biedziłem z tym testem?

Kto już przeszedł i sprawdził albo ma ochotę pokibicować mnie, może sobie moje zmagania obejrzeć.

Były też quizy inne

Różne moje wideoprodukcje można obejrzeć na moim kanale YouTube. Zainteresowanych językiem zapraszam, aby dyskutować, komentować i pytać.

by ·Możliwość komentowania O Ryczywole. Wyczesane rozmowy została wyłączona

Co ma Ryczywół do Krakowa, że tak pisano: „Jak o Ryczywole książę biskup warmiński , tak i o Krakowie zamilczano w literaturze i w poezji XVIII w. i nic dziwnego”? Mamy na szczęście wskazówkę na księcia biskupa warmińskiego, to jest Ignacego Krasickiego. On to w poetycko-prozatorskim liście Opisanie podróży z Warszawy do Biłgoraja do Stanisława Poniatowskiego

napisał dwuwiersz, który słynny był cały wiek XIX i część XX, a obecnie o nim głucho (liczba wystąpień w Narodowym Korpusie Języka Polskiego jest zerowa), więc doskonale się nadawał, by przypomnieć o nim w Wyczesanych rozmowach Radia Kraków w twórczym dialogu z red. Pawłem Sołtysikiem:

O Ryczywole, Wyczesane rozmowy, Radio Kraków, 20 maja 2021

W wypowiedzi mojej są dwa błędy. Jeden rzeczowy: Ignacy Krasicki w 1782 roku już był biskupem Warmii, od 1767. Drugi błąd — gramatyczny — o którym jak o Ryczywole zamilczeć wolę. Najwyraźniej nieco galicyjskiej tromtadracji wsiąkło w mą grubą skórę.

Używano więc tego cytatu, chcąc ukazać swój krytyczny stosunek do czegoś, ale bez wyliczania poszczególnych błędów i mankamentów.

by ·Możliwość komentowania Ilustrowany słownik kurpiowski została wyłączona

Całkiem niedawno nagrałem materiał, w którym wyrażam swoją fascynację mową kurpiowską — silnie się trzymającym fragmentem dialektu mazowieckiego, który zmienia swój status, sam staje się dialektem, i to jeszcze dialektem ustandaryzowanym, więc literackim. Kto nie widział, może zerknąć.

Słownik Mirosława Grzyba

Prezes Związku Kurpiów, Mirosław Grzyb, człowiek wielkiej życzliwości i niespożytej energii, wydał w Ostrołęce w roku 2019 Ilustrowany słownik kurpiowski. W cudownym świecie kurpiowskiej mowy. Tytuł publikacji mówi sam za siebie.

Objaśnienia są proste i precyzyjne. Książka zawiera instrukcje, co jak czytać w pisowni kurpiowskiej, są elementy gramatyki i indeks polsko-kurpiowski, pozwalający sprawdzić, jakie ogólnopolskie słowa mają swoje specyficzne kurpiowskie odpowiedniki.

Dodajmy też, że na Facebooku powstała grupa, w której można się kurpiowskiego uczyć: Po kurpśosku – mówię i piszę. Skoro mam materiały, to czas się wziąć do roboty. Autorowi bardzo serdecznie dziękuję za egzemplarz. Życzę Mu zdrowia słowami znalezionymi na stronie 96: W śebźe jï ło źëń!

by ·Możliwość komentowania Czytamy poezję. Syrokomla o krokodylu została wyłączona

Krokodyle łzy, o których niedawno opowiadałem w Wyczesanych rozmowach w Radiu Kraków, obecne były w poezji polskiej także w wieku XIX. O krokodylu jako ptaszku, czyli chyba gagatku, pisał Władysław Syrokomla, tj. Ludwik Kondratowicz.

Nagrałem ten wiersz.

Mocne zakończenie było pod koniec wieku XIX najwyraźniej świetnie znane, niczym dziś powiedzonka z filmów typu „Bo to zła kobieta była” (czy inne skrzydlate słowa). Świadczy o tym fragment listu Jana Matejki do żony. Mamy też wrażenie, że ktoś źle odczytał literkę w liście. Gdyby miał wyszukiwarkę internetową, jak my dziś, po wyliczeniu kart doszedłby do tego, że prawidłowym wyrazem był skaran rymujące się z baran, a nie skazan.

Listy Matejki do żony Teodory 1863–1881, Kraków 1927, s. 182

Kralka zaś to dziesiątka, najwyraźniej bardziej w dawnych grach karcianych ceniona.

by ·Możliwość komentowania Czytamy poezję. Godlewski, Piątek została wyłączona

Dziś poeta zupełnie niemal zapomniany, co wcale nie oznacza, że złe pisał wiersze. Los okrutny bywa, zmianie dominującej poetyki towarzyszyło zniknięcie zmarłego w obozie w Oświęcimiu w 1942 r. twórcy.

Zapis „niema święta” współcześnie: „nie ma święta”: jest dzień nieświąteczny, powszedni.

by ·Możliwość komentowania Pomerania, kwiecień 2021 została wyłączona

Jest nowy numer „Pomeranii”, jest temat miesiąca: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań (strona GUS, gdzie można dokonać, za przeproszeniem, samospisu). Opowiadam o tym w materiale wideo:]


Cieszę się z tego numeru, ale też i dziwię zacofaniu swojemu, że jakoś nie dotarło do mnie, iż społeczności Borów Tucholskich, Kociewia i Krajny uznały się lub uznane zostały za wspólnoty etniczne, a nie etnograficzne, jak do tej pory pisywali etnografowie i jak to umieszczali na mapach.

Janusz Kamocki, Mapa grup etnograficznych w Polsce (1991/1992)

Pomorzanie — 80. Kaszubi: a) południowi, b) rybacy nadmorscy, c) małomiasteczkowa grupa rybaków Helu,d) Kaszubi bytowscy, e) dawne tereny Słowińców i Kabatków; 81. Kociewiacy; 82. Borowiacy pomorscy; 83. Krajniacy; 84. Guroncy; 85. Warmiacy;
Grupy osadnicze — 100 a) grupa zachodniopomorska, b) grupa koszalińska, c) grupa sławnieńska, d) grupa słupska, e) grupa szczecinecka, f) choszczeńska, g) grupa północnopruska, h) grupa żuławska